تاریخچه عروسک در ایران از آغاز تا کنون

 عروسک صرفا یک https://piccotoys.com/toy/girls-toys" rel="follow noopener" style="font-size: 13px;" target="_blank">اسباب بازی دخترانه، پسرانه و وسیله‌ای برای سرگرمی بچه‌ها نیست؛ عروسک یک محصول فرهنگی است که با مطالعه آن می‌توان به سیر تاریخی و فرهنگی یک ملت مسلط شد. عروسک‌ها زبان گویای فرهنگ هر قوم و منطقه هستند. تاریخچه عروسک در ایران و جهان به گذشته‌های دور باز می‌گردد؛ آن قدر دور که اطلاعات زیادی از آن در دسترس نیست؛ با این حال وقتی که عروسک 4500 ساله در مصر پیدا می‌شود می‌توان مطمئن بود که قدمت ساخت عروسک در ایران از این عدد بیش‌تر نباشد قطعا کم‌تر نیست.

در ادامه این مطلب می‌خواهیم درباره تاریخچه عروسک در ایران از دو منظر ملی و بومی صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

https://cdn.triboon.net/media/reportage_images/30fb14e8-b262-45db-bd6a-918c0288de6a.jpg" width="624" />

اولین عروسک‌ ها: ساده و ابتدایی با مواد در دسترس

عروسک‌ها پیوند بین هنر، فرهنگ و صنعت هستند؛ به طوری که عروسک به دست آمده از هر منطقه و دوره زمانی دقیقا با مواد اولیه موجود در آن بخش و تکنولوژی آن زمان ساخته شده است.

عروسک‌های اولیه از موادی مثل چوب، پارچه، پوست و سفال درست می‌شدند. در کاوش‌ها عروسک‌هایی یافت شد که از جنس عاج یا استخوان بودند و می‌توان از این تفاوت متریال به این نتیجه رسید که بین قشرهای گوناگون جامعه از دربار تا روستاها استفاده از عروسک رواج داشته است.

انقلاب صنعتی: تاثیر آن بر تاریخچه عروسک در ایران

قرن 19 میلادی و انقلاب صنعتی بر همه جهان تاثیر گذاشت؛ به طوری در مبحث تاریخچه عروسک در ایران نیز باید به قرن 19 نگاهی بیندازیم. بعد از انقلاب صنعتی تولید عروسک به صورت انبوه و مکانیزه آغاز شد. پلاستیک، الیاف مصنوعی و فلز به طور گسترده در ساخت عروسک به کار رفت. این نوع عروسک‌ها به خاطر ظاهر طبیعی‌تر و شکل‌پذیری راحت‌تر به سرعت در تمام دنیا و ایران محبوب شد؛ البته رواج این عروسک‌ها چیزی از محبوبیت https://piccotoys.com/toy/polishing-doll-and-figurine" rel="follow noopener" target="_blank">عروسک پارچه ای کم نکرد و تقاضا برای خرید آن هم بالا بود. در دوران مدرن عروسک‌های پارچه‌ای نیز به صورت انبوه و مکانیزه تولید شدند. عروسک‌های پولیشی و کاموایی نمونه‌های موفق و محبوب عروسک پارچه‌ای هستند.

رواج افسار گسیخته عروسک دخترانه غربی

یک زمانی چشم باز کردیم و دیدیم در دنیای تمام کودکان مخصوصا دختر بچه‌ها عروسک مو بور چشم آبی وجود دارد به اسم باربی. عروسک باربی در آلمان تولید شد ولی به سرعت تمام جهان را تسخیر کرد و پای آن به سینما، لوازم تحریر، لباس و ... باز شد. باربی لاغر، کشیده و زیبا آن چنان در دل دختران ایرانی جا باز کرد که تبدیل به یک عنصر ضد فرهنگ و مضر شد.

دخترهایی ایرانی برای این که شبیه باربی شوند غذا نمی‌خورند و در دختران آن نسل این مشکل صدای همه را درآورد. تب باربی کم کم فروکش کرد؛ اما تاثیرات خود را گذاشت.

دارا و سارا: قدم بلند ایران در ساخت عروسک

بعد از عروسک باربی بود که فعالان فرهنگی ایرانی متوجه تاثیر عمیق عروسک بر فرهنگ و سبک زندگی مردم شدند؛ به همین دلیل روند طراحی و ساخت عروسکی ملی متناسب با فرهنگ ایرانی شروع شد. عروسک دارا و سارا با چهره و هیکل ایرانی به بازار عرضه شد و در ابتدا بسیار موفق بود. دارا و سارا برای هر قوم ایران با لباس مخصوص هر منطقه تولید شد.

در مطالعه تاریخچه عروسک در ایران، دارا و سارا یک اتفاق خوب بود. افسوس که در ادامه نتوانست موفق شود.

https://cdn.triboon.net/media/reportage_images/329c6212-b0de-426f-99f8-36d9fde37dcc.jpg" width="624" />

عروسک در امروز ایران

این روزها که همه زندگی ما تحت تاثیر و فیلم و سریال‌ها قرار گرفته اسباب بازی فروشی‌ها هم در اختیار انیمیشن‌ها هستند. هر کارتونی که فراگیر شود به سرعت عروسک آن در انواع جنس‌ها در مغازه‌ها پر می‌شود؛ از پلنگ صورتی و عروسک‌های عصر یخبندان و مینیون‌ها تا عروسک‌های کلاه قرمزی و جناب خان. در خرید https://piccotoys.com/toy/girls-world" rel="follow noopener" target="_blank">عروسک دخترانه محبوبیت در اختیار عروسک‌ پارچه‌ای و عروسک‌های پلاستیکی است که معمولا شبیه نوزاد هستند. برای پسر بچه‌ها هم عروسک‌های پلاستیکی متحرک که فیگور شخصیت‌هایی مثل مرد عنکبوتی و سوپرمن هستند جذاب است.

عروسک‌های بومی

حالا نوبت به صحبت درباره تاریخچه عروسک در ایران از منظر عروسک‌های بومی است. عروسک‌های بومی مربوط به منطقه یا قومیت خاصی هستند. در ایران 2500 عروسک بومی وجود دارد که تعدادی از آن‌ها به عنوان میراث ناملموس به ثبت رسیدند.

در ادامه چند نمونه را با هم بررسی می‌کنیم.

دوتوک از خراسان بزرگ

اولین عروسکی که به ثبت ملی رسید عروسک دوتوک از خراسان جنوبی است. دوتوک از چوب ساخته شده و بعد روی آن پارچه کشیده می‌شود. بر تن این عروسک لباس محلی خراسان جنوبی است.

دوهتولوک میراث جنوب زیبا

این واژه در زبان محلی هرمزگان و قشم به معنی دختر است. دهتولوک تماما از پنبه است و با پیچیدن پارچه دور پنبه به آن شکل می‌دهند. لباس محلی قشم و برقع زیبای زنان جنوبی با ظرافت و زیبایی بسیار بر تن این عروسک نشسته است.

لیلی بازبازک مثل زاگرس دلبر و خاص

لیلی بازبازک از جنوب زاگرس و چهارمحال بختیاری، فارس و ... به ثبت ملی رسید. ویژگی ممتاز لیلی بازبازک متحرک بودن آن است. در تاریخچه عروسک در ایران مخصوصا بخش نمایش عروسکی و عروسک گردانی لیلی بازبازک نام مهمی است. لیلی اسکلت چوبی دارد که دو چوب متحرک یا نی به عنوان دست به آن وصل شده است.

https://cdn.triboon.net/media/reportage_images/c4ba087c-3451-462e-8d84-a8dda4aa6f2a.png" width="602" />

قورچوق، اصیل مثل قوم ترکمن

عروسک اصیل ترکمنی قورچوق است که به عنوان نماینده ترکمن‌ها به ثبت ملی رسیده. قورچوق از چوب درخت ساخته می‌شود و لباس زیبا و بلند زنان ترکمن را بر تن دارد.

عروسک‌های بومی که نام بردیم کاربرد سرگرمی دارند؛ اما در مطالعه تاریخ عروسک در ایران نباید از انواع عروسک‌های آیینی و مذهبی غافل شد.

عروسک تکه، بهار می ‌آورد!

عروسک تکه بومی اردبیل است و در آیینی به نام تکم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آیین در چهارشنبه سوری اجرا می‌شود و به نوعی پیام آور بهار است. تکه برعکس مواردی که نام بردیم انسان نیست؛ بلکه عروسکی از یک بز است.

بوکه باران، باران می ‌آورد!

عروسک آیینی و بومی کردستان بوکه باران نام دارد که در مراسم طلب باران از آن استفاده می‌شود. این عروسک اسکلت چوبی و لباس‌های زیبای کردی بر تن دارد.

بی‌ بی کگ کمی جدی‌ تر از بقیه

تمام عروسک‌های نام برده حتی عروسک‌های آیینی کاربرد سرگرمی به عنوان عروسک دخترانه را دارند؛ اما بی‌بی کگ به هیج وجه به عنوان یک اسباب بازی دخترانه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این عروسک در نزد زرتشتیان در مراسمی به اسم بی بی سه‌شنبه استفاده می‌شود و پیام آور زایش و باروری است. زنان نازا از این عروسک و این آیین برای درمان استفاده می‌کردند. تفاوت دیگر بی‌بی کگ در این است که داخل آن با گیاه آویشن پر می‌شود.

https://cdn.triboon.net/media/reportage_images/f7387acc-cc2b-4b1e-92e7-a7361da9c6d5.jpg" width="624" />

سخن آخر

عروسک همیشه همراه انسان‌ها بوده و اولین تجربه هر دختری از مقام مادری به عروسکش بازمی‌گردد. عروسک صرفا یک اسباب بازی دخترانه نیست؛ بلکه پسران هم عروسک‌های مخصوص خود را دارند. نقش عروسک در تربیت و شکل گیری شخصیت کودکان را نمی‌توان انکار کرد؛ به همین دلیل آشنایی ما با تاریخچه عروسک در ایران کمک می‌کند که با این عنصر فرهنگی، هویتی و تربیتی مهم بهتر ارتباط بگیریم. برای آشنایی بیش‌تر با تاریخچه عروسک در ایران می‌توانید به موزه عروسک مراجعه کنید و از نزدیک با این میراث فرهنگی ارزشمند آشنا شوید. در نهایت عروسک پارچه‌ای، پلاستیکی و ... فرقی ندارد، برای داشتن کودکی شاد و رشد یافته باید به او عروسک هدیه بدهیم.