اقدامات شاه عباس اول؛ کسی که صفوی را به اوج رساند
در دوران کوتاه پادشاهی اسماعیل دوم و سلطان محمد خدابنده حکومت صفوی دچار هرج و مرج و بی ثباتی سیاسی شد.از این رو هنگامی که شاهزاده جوانی از خاندان صفوی به نام عباس اول در سال ۹۹۶ قمری به حکومت رسید. اوضاع داخلی و خارجی ایران به شدت نابسامان بودند. از یک سو، سران قزلباش به جان هم افتاده و شاه را بازیچه اهداف و اغراض طایفه و ایل خود قرار داده بودند و از سوی دیگر در غرب، ارتش عثمانی مناطق وسیعی از خاک ایران را اشغال کرده بود و در شرق نیز ولایت خراسان هدف تهاجم و تخریب ازبکان قرار داشت.
شاه عباس اول برای نجات کشور از مسائل و مشکلات داخلی و خارجی ، اقدام ها و اصلاحات زیادی انجام داد که مهم ترین آنها عبارت اند از:
۱-ایجاد ثبات سیاسی و برقراری نظم و امنیت در داخل کشور:
او برای تحقق این هدف، امرای سرکش طغیانگر قزلباش را سرکوب کرد و قدرت سیاسی و نظامی آنان را به طور چشمگیری کاهش داد.
۲-نوسازی تشکیلات و تجهیزات سپاه: تا زمان شاه عباس اول، سپاه صفوی متشکل از ایلات مختلف (قزلباش) بود و سران ایلات در جهت بر آوردن منافع طایفه ای به اتکای نیرو های ایل خود هر گاه فرصت می یافتند، سرکشی و خودسری می کردند. شاه عباس اول به منظور تقویت قدرت سیاسی و نظامی دولت مرکزی و کاهش توان سیاسی امیران و ایلات قزلباش، سپاه دائمی و حرفه ای ایجاد کرد که کاملا مطیع و وفادار به شخص او بود به همین جهت تلاش کرد که بیشتر این سپاه از میان جوانان گرجی،ارمنی و چرکسی تازه مسلمان شده برگزیده شوند. دسته تفنگچی و توپخانه نیز به سپاه جدید افزوده شد. افرادی از میان جنگاوران این سپاه جدید و و وفادار به شاه انتخاب شدند و به فرماندهی کل یا هر یک از واحد های مختلف آن رسیدند. از جمله آنان الله وردی خان گرجی بود که بالاترین مقامات نظامی و سیاسی دست یافت یافت. شاه عباس برای پرداخت حقوق و تامین تدارکات و تجهیزات سپاه جدید، زمین های فراوانی را به املاک خاصه پادشاهی تبدیل کرد.
۳- توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی: شاه عباس اول به منظور بهبود وضع مردم و رفاه و آسایش عمومی، اصلاحات زیادی انجام داد. انجام کار های عمرانی بزرگ مانند ایجاد کارگاه های بافندگی، جاده سازی و ساخت بنا های مختلف از قبیل پل ها، مسجدها،کاروان سرا ها، مدرسه ها، سد ها و قنات ها، گسترش مناسبات اقتصادی با کشور های اروپایی و همسایگان و توسعه تجارت خارجی از جمله این اقدامات بودند.
۴- انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان: شاه عباس اول به دلیل اینکه پایتخت به عثمانی نزدیک نباشد پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و با اصول مهندسی و شهرسازی، این شهر را به یکی از زیبا ترین و آباد ترین شهر های جهان تبدیل کرد. افزون بر این، وی گروهی از ارامنه را در اصفهان مستقر کرد و از دانش ها و تجارب فنی ، اقتصادی و تجاری آنها به نفع کشور بهره برد.
۵- بیرون راندن نیرو های بیگانه از خاک ایران: شاه عباس اول پس از پایان دادن به سر کشی امرای قزلباش و سامان دادن به اوضاع داخلی، آماده مقابله با دشمنان خارجی شد. او به خوبی تشخیص داد که درگیری هم زمان با مهاجمان ازبک در شرق و ارتش قدرتمند عثمانی در غرب، احتمال موفقیت را کاهش می دهد.به همین دلیل با دولت عثمانی صلح کرد و به خراسان لشکر کشید و با وارد آوردن ضربه ای سنگین بر ازبکان، آنان را عقب راند. وی سپس برق آسا سپاه صفوی را به آذربایجان برد و با حمله ای غافل گیرانه، نیرو های عثمانی را شکست داد و مناطق اشغالی شمال غرب ایران را آزاد کرد و علاوه بر آن، عراق را به قلمرو صفوی افزود یکی دیگر از موفقیت های نظامی صفویان در عصر شاه عباس اول، بیرون راندن پرتغالی ها از خلیج فارس بود. ایران در آن زمان فاقد نیروی دریایی بود، اما به کمک کشتی های انگلیسی توانست سواحل و جزایر ایرانی خلیج فارس را که بیش از یک قرن در اشغال پرتغالی ها بود، آزاد کند.
شاه عباس اول در ۴۲ سال زمامداری، با اقدامات خردمندانه و بهره گیری از مشاوران آگاه، ایران را به یکی از کانون های سیاسی و اقتصادی جهان آن روز تبدیل کرد. به همین دلیل بسیاری از محققان و مورخان، عصر شاه عباس را عصر اقتدار و شکوفایی سلسله صفوی دانسته اند.
