شب چله؛ شبی افسانه ای در تاریخ ایران باستان

یکی از جشن های زیبای ایران " شب یلدا - شب چله " است . بلند ترین شب سال شب یلدا است . شب چله از آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر از غروب آفتاب آغاز میشود و تا نخستین روز زمستان یعنی غروب ۱ دی ماه ادامه میابد . میوه های این شب بلند در سفره های خانواده ایرانی میدرخشد . هندوانه انار خرمالو از میوه های شب چله است . در سفره ، علاوه بر میوه شاهنامه ، دیوان حافظ و کتاب داستان میتوانیم ببینیم . بزرگ جمع برای بقیه شاهنامه میخواند ، کتاب داستان میخواند و با استفاده از دیوان حافظ فال گیری میکند . شب چله در نیمکرهٔ جنوبی برخلاف نیم‌کرهٔ شمالی کوتاه‌ترین شب سال است . شب یلدا در تاریخ ۹ آذر ۱۴۰۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به شکل مشترک در کشور های افغانستان و ایران به ثبت گردید .

خــوراکــی هــای شــب چــلــه : 

اجیل ، انار ، هندوانه ، سبزی پلو با ماهی ، آش رشته ، میوه و غذا هایی هستند که ایرانیان به عنوان رسم در شب چله در سفره میچینند .

انار و هندوانه مهم ترین میوه های سفره هستند . 

در ابتدا سفره ای پهن میشود با نام سفره یلدا/چله . سپس از خشکبار استفاده میشود . برگ هلو ، زردآلو ، آجیل چند نوع از خشکباری هستند که در ایران در شب چله طرفدار های زیادی دارند .

شــاهــنــامــه خــوانــی و فــال حــافــظ :
از بخش هایی که در شب یلدا استفاده میشود شاهنامه است . مردم ایران شاهنامه را به سفره میگذارند و یکی از بزرگتر ها شاهنامه میخوانند . اما در آموزشگاه ها مراسم مختلفی برگزار میشود که شاهنامه خوانی ، کاردستی سازی ، انشانویسی و اجرای سرود بخشی از برنامه های آموزشگاه است
بزرگ جمع ، دست به دیوان حافظ میزند و سروده های خود را به دیگران میخوانند و فال میگیرد . 

یــلــدا در شــعــر هــای ایــران  : 

سعدی : روز رویش چون برانداخت نقاب از سر زلف/ گویی از روز قیامت شب یلدا برخاست

سعدی : باد آسایش، گیتی نزند بر دل ریش / صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

سعدی : هنوز با همه دردم امید درمان است / که آخری بود آخر شبان یلدا را

حافظ : صحبت حکام ظلمت شب یلداست/ نور ز خورشید جو بو که بر آید

اوحدی مراغه ای : شب هجرانت ای دلبر، شب یلداست پنداری / رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری

سنایی : به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی/ که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا

سهراب سپهری :

دختر شبهای سرد ماه دی/خو گرفت با شعر تو در ماه دی | حرف دل را از دلت تو پس زدی/ غم به روی غم، غمی را پس زدی | من به دنیای تو مجذوبم هنوز/ به دیار قلب تو، حس دارم هنوز

خواجوی کرمانی :  هست در سالی شبی ایام را یلدا ولیک / کس نشان ندهد که ماهی را دو شب یلدا بود

خواجو کرمانی :  مهره مهر چو از حقه مینا بنمود / ماه من طلعت صبح از شب یلدا بنمود

عبید زاکانی : با زلف تو قصه ایست ما را مشکل / همچون شب یلدا به درازی مشهور

سلمان ساوجی : شب یلداست هر تاری ز مویت، وین عجب کاری/ که من روزی نمی‌بینم، خود این شب‌های یلدا را

فیض شاکانی :  چه عجب گر دل من روز ندید/ زلف تو صد شب یلدا دارد

وحشی بافقی :  شام هجران تو تشریف به هرجا ببرد / در پس و پیش هزاران شب یلدا ببرد

عرفی شیرازی : آبروی شمع را بیهوده نتوان ریختن. / صد شب یلداست در هر گوشهٔ زندان مرا

فروغی بستامی :  من از روز جزا واقف نبودم / شب یلدای هجران آفریدند

امیرخسرو دهلوی :  بر رخ تو کآفت جان من است / از شب یلدا سپه آورده‌ای!

اقبال لاهوری :  اشک خود بر خویش می‌ریزم چو شمع / با شب یلدا درآویزم چو شمع

چشم جان را سرمه‌اش اعمی کند / روز روشن را شب یلدا کند

قاانی : بر من و یاران شب یلدا گذشت/ بس که ز زلف تو سخن رفت دوش

پروین اعتصامی : دور است کاروان سحر زینجا / شمعی بباید این شب یلدا را

شــب چــلــه در اصــفــهـان و اردبــیــل : 

اردبیلی ها رسم دارند که شب طولانی مدت چله را بیدار بمانند و دور یکدیگر باشند . هندوانه، انار، پرتقال، تخمه، ماهی پلو و… از جمله خوراکی‌هایی هستند که در استان اردبیل مرسومند . اردبیلی ها برای تازه عروس هندوانه تزئین میکنند و از طرف خانواده داماد هدیه هایی به عروس داده میشود

در شهرستان دهاقان واقع در اصفهان ، مردم به خانه پدربزرگ ها یا مادربزرگ ها میروند و دور هم هستند . پدربزرگ/مادربزرگ با اجیل و میوه سفره را تزئین میکند و تا صبح طبق رسم و رسومات یلدا بیدار هستند . بزرگتر ها خاطره های قدیم را تعریف میکنند برای دیگران فال میگیرند و شاهنامه خوانی میکنند . تازه داماد ها با هدیه به خانه عروس میروند . آجیل شب یلدا، کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند و انجیر و خرما است. میوه شب یلدا هم انار، هندوانه، سیب، گلابی انباری است . نوشیدنی اصفحانی ها در شب چله چای و شربت و اگر برف باشد ترکیب شیره انگور با برف . غذاهای شب چله اصفحانی ها پلو ماهی و در غیر این صورت یکی از غذاهای محلی: مانند کوفته، گندی، دلمه، چرب و شیرین یا غیره است.