چیرگی بیگانگان؛ پیشینه‌ی حکومتهای غیر ایرانی حاکم بر ایران
ایران کشور بزرگی با تاریخ، تمدن، فرهنگ و… چند هزار ساله است که همواره طی گذشت سال ها و سده های مختلف، امپراتوری های متفاوتی، در آن فرمانروایی کرده‌اند.
برخی از این امپراتوری ها، که بر ایران حکومت کرده‌اند بیگانه بوده اند و طی جنگ ها، سقوط پادشاهی ها و… قلمرو ایران را از دست حکومت های ایرانی گرفته اند، از این امپراتوری های غیر ایرانی، بعضی ایرانی مآب بوده‌اند که یعنی تحت تاثیر فرهنگ، زبان و… ایرانی قرار گرفته بودند.
در این پست، به برخی از امپراتوری های غیر ایرانی، حاکم بر ایران اشاره خواهیم کرد.
| امپراتوری مقدونیه (از ۳۵۶ تا ۳۲۳قبل از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/160c14_24Flag-of-the-Macedonian-Empire.png" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
مقدونیه باستان، گویش یونانی آتیک، گویش یونانی کوینه، |
آیین یونان باستان، آیین هلنی، |
آیگای، پلا، |
مقدونیه باستان، یکی پادشاهی های دوران باستان است که توانست با غلبه بر امپراتوری هخامنشیان، بر ایران چیره شوند.
اسکندر مقدونیه در ۳۳۶سال پیش از میلاد مسیح، به آخرین پادشاه هخامنشی یعنی داریوش سوم، اعلام جنگ میکند.
در ۳۳۱ سال پیش از میلاد نیروهای داریوش سوم، به وسیله اسکندر مقدونی در جنگ گوگمل در شرق موصل امروزی، شکست سنگینی متحمل می‌شوند. او پس از شش سال جنگ، موفق به فتح امپراتوری ایرانی شد؛ یعنی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد داریوش سوم کشته شده و هگمتانه فتح میشود، همچنین پارسه (تخت جمشید) بدست اسکندر مقدونی، ویران شده و فرمانروایی هخامنشیان بر ایران پایان یافت.
سرانجام اسکندر در ۳۳ سالگی در ۳۲۳ سال پیش از میلاد مسیح، جان میدهد و حکومتش بر ایران پایان میابد.
| امپراتوری سلوکیان (از سال ۳۱۲ تا ۶۳ پیش از میلاد) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/q219671_qpaxq08dl1t51.jpg" width="1095" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
یونانی (رسمی) ، فارسی، آرامی |
المپیانیسم، کیش بابلی، مزدیسنا و… |
سلوکیه، انطاکیه، لیسیماخیا |
پس از مرگ اسکندر امپراتوری‌اش، دچار آشوب و نابودی میشود چونکه او قبل از مرگش، جانشینی برای خود انتخاب نکرده بود؛ پس از کلی کشمکش ها و درگیری های بلند مدت، فرمانروایی اسکندر به سه قسمت، تقسیم میشود و بخش آسیایی آن، به دست سلوکوس، یکی از سرداران آن می‌افتاد و وی سلسله‌ی یونانیِ سلوکیان را، در ۳۲۰ سال پیش از میلاد پایه گذاری میکند.
۲۴۷ سال پیش از میلاد سلسله ی ایرانی تبار اشکانیان توسط ارشک یکم بنیان نهاده میشود، در میانه های سده دوم پیش از میلاد، بخش بسیار زیادی از قلمروی شرقی سلوکیان، توسط مهرداد یکم اشکانی فتح میشود و مناطق شمال شرقی به دست پادشاهی یونانی بلخ می افتاد و سر انجام پومپه ژنرال رومی در ۶۳ سال پیش از میلاد مسیح سلسله سلوکیان را سرنگون میکند.
فرمانروایی یا خلافت عرب های مسلمان را میتوان، به سه دوره تقسیم کرد نخستین خلافت راشدین، دومی خلافت امویان و سومی خلافت عباسیان، که هر سه سلسله بر ایران حکومت کردند.
| ? | خلافت راشدین (۶۶۱ تا ۶۳۲ بعد از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/301914_24Rashidun-Caliphate-Flag.png" width="1440" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
عربی (اصلی)، ترکی، آرامی، عبری، پارسی میانه و… |
اسلام (اصلی)، مسحیت، مزدیسنا، یهودیت و مندائیان |
مدینه، کوفه |
با ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان در سال ۶۱۰ میلادی، تاثیر بسیار زیادی روی عراب گذاشته بود که این خلافت در روز مرگ بنیان گذار اسلام یعنی حضرت محمد به وجود آمد.
پس از پدید آمدن خلافت راشدین ابوبکر خلیفه یکم دستور یورش به همسایه ها به خصوص ایران را داد تا هم قلمرویشان را گسترش دهند و غنائم فراوانی به دست آورند و هم دینشان اسلام را بر کشور های همسایه تحمیل کنند.
شاهنشاهی ساسانی در آن دوره به دلایل بسیار زیادی قدرتشان مانند قدیم نبود و مردم هم زیاد تمایلی به این حکومت نداشتند؛ حمله های عراب مسلمانان به ایران از ۶۳۳ میلادی در زمان خلافت ابوبکر شروع شد در سال ۶۳۶ میلادی در بین سپاه مسلمانان و سپاه ساسانی به فرماندهی رستم فرخزاد در ناحیه‌ی قادسیه نبردی رخ داد و مسلمانان توانستد غنائم زیاد و بخش بسیاری از قلمروی ایران را تصرف کنند و در دوره خلافت عمر به اوج خود رسید و کل ایران بجز سرزمین طبرستان را به دست گرفتند و در آخر در دوره خلافت عثمان در سال ۶۵۱ میلادی آخرین پادشاه ساسانی یعنی یزد گرد سوم کشته شد و شاهنشاهی ساسانی به طور کامل سقوط کرد، از طرفی دیگر توانستند بخشی از روم شرقی و مصر را مال خود کنند.
وقتی امام علی به خلافت رسید درگیر جنگ های داخلی و در آخر توسط فردی به نام ابن ملجم مرادی کشته شد و فرزندش حسن بن علی به خلافت رسید ولی او پس از مدتی مجبور شد که قرارداد صلح با معاویه بن ابوسفیان را بپذیرد و از خلافت کناره گیری کند اینطور شد که خلافت راشدین در تاریخ ۶۶۱ میلادی فروپاشید و جای خود را به خلافت امویان داد.
| ? | خلافت امویان ( ۶۶۱ تا ۷۵۰ بعد از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/171511_24f8pybcfa05q11.png" width="2000" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
عربی(رسمی)، آرامی، یونانی، گرجی، پارسی میانه، لاتین و… |
اسلام |
دمشق، حران |
همان طور که توضیح داده شد پس از مدتی که امام حسن به خلافت رسید مجبور میشود که قرار داد صلح با معاویه را بپذیرد و در سال ۶۶۲ میلادی امویان دومین خلافت بعد از پیامبر که در دوره خلافت راشدین برای مدتی طولانی فرماندار شام بودند فرمانروایی را بدست بگیرند.
امویان کشور گشایی های های مسلمانان را ادامه دادند و مغرب عربی، آندلس، سند، فرارود را به قلمروی خود اضافه کردند.
سر انجام پس از 91 سال حکومت در سال ۷۵۰ میلادی توسط خلافت عباسی سرنگون شدند.
| ? | خلافت عباسی (۷۵۰ تا ۱۲۵۸ بعد از میلاد) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/z7075_Abbasid_Caliphate_Caliphal_Banner.svg_1.png" width="2560" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
عربی (رسمی)، پارسی میانه، ارمنی، کردی، لُری، یونانی و… |
اسلام | کوفه، بغداد، سامرا، رقه |
سومین خلافت پس از حضرت محمد، عباسیان بودند که با سرنگون کردن بنی امیه روی کار آمدند.
این خلافت توسط نوادگان عموی حضرت محمد، عباس بن عبدالمطب در بغداد بنیان نهاده شد، خلافت عباسی در پی جنبش سیاه جامگان در سال ۷۵۰ میلادی با رهبری ابومسلم خراسانی تشکیل شد. عباسیان بیش از ۵۰۰ سال حکومت کردند ولی آنها وابسته به دولتمردان ایرانی بودند و امپراتوری عباسی بعد از جنگ های داخلی بغداد و سامرا و کشته شدن چندین خلیفه عباسی، قلمرویشان تکه تکه شد و سلسله های تقریبا خود مختاری در همه جای این سرزمین، پدید آمدند به‌طوری که به ناچار اندلس را در سال ۷۵۴ به امویان (امارت قرطبه)، مغرب عربی را به ادریسیان در سال ۷۸۸، افریقیه و سیسیل را به اغلبیان در سال ۸۰۰، خراسان و ماوراءالنهر را به سامانیان در دهه ۸۷۰، ایران را به صفاریان در دهه ۸۷۰ و مصر را به خلافت شیعه اسماعیلی فاطمیان در سال ۹۶۹ واگذار کردند.
دوران پادشاهی و خلافت عباسیان هم، در سال ۱۲۵۸ میلادی با غارت بغداد به دست مغولان، در زمان هلاکوخان و کشتن مستعصم آخرین خلیفه عباسی پایان یافت.
| علویان تبرستان (۲۵۰ تا۳۱۶ هجری قمری) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/6b4e14_24InShot-۲۰۲۴۰۶۱۴-۲۰۱۵۱۰۵۸۹.jpg" width="1920" />
|
زبان |
دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
| عربی و تبری | اسلام فرقه‌ی زیدیه | آمل |
علویان تبرستان سلسله ای از سادات زیدی بودند که در دوره امویان و عباسیان به دلیل ناامنی عراق و حجاز به تبرستان ایران مهاجرت میکنند، آنها وارد تبرستان که شدند بدون تایید خلفای عباسی اولین دولت شیعه‌ی ایران را تشکیل میدهد؛ عباسیان آنها را یک تهدید می‌دیدند اما داعی کبیر با یک قیام توانست علویان را از نظر سیاسی قوی تر کند.
بعد از چند سال، به دلیل اختلاف داخلی در تبرستان حکومت علویان، از بین رفت.
| امپراتوری مغول ها(۱۲۰۶ تا ۱۳۶۸ بعد از میلاد ) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/0e8914_24IMG-۲۰۲۴۰۶۱۴-۱۹۲۷۱۰.png" width="800" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
مغولی میانه، ترکی، چینی، فارسی نو و… |
شمنیسم مغولی (اصلی)، اسلام و… |
آوارگا، قره قروم، خان بالق |
امپراتوری مغول ها، گسترده ترین قلمرو پیوسته در تاریخ و دومین قلمرو بزرگ بعد از قلمرو بریتانیای کبیر در تاریخ را داشتند؛ آنها توانستند بخش زیادی از قاره آسیا و به طور کلی ۲۵ درصد کره زمین را به دست آورند.
در آن دوره که مغولان متحد و یکپارچه شدند و به سمت ایران هجوم آوردند حکومتی که بر ایران فرمانروایی میکرد خوارزمشاهیان بود، در فاصله سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۵۶ میلادی مغولها به ایران هجوم آوردند قبل از حمله‌ور شدن به سمت ایران، مغول ها توانسته بودند آسیای میانه و چین را به دست آورد و با ایران همسایه شده بود چنگیز خان مغول بنیانگذار این امپراتوری که فقط میخواست، راه های بازرگانی میان ایران و چین را باز کند و اینکه برای ایران و محمد خوارزمشاه پادشاه ایران احترام قائل بود و یک کاروان تجاری، را به یکی از شهرهای ایران، شهر اترار میفرستد ولی حاکم شهر اترار، غایرخان دستور میدهد آنها را قتل عام کنند همین کار باعث، خشم چنگیز خان شد و لشکرش را آماده حمله به خاک ایران کرد طی چندین جنگ در سال ۱۲۳۱ میلادی به دوره‌ی حکومت خوارزمشاهیان بر ایران پایان دادند، آنها طی این جنگ ها برخی از شهر های، ایران مانند نیشابور و توس را کاملا خاک کردند.
این امپراتوری عظیم بعد‌ها به چهار تکه تبدیل شد و امپراتوری‌های اردوی زرین، ایلخانان، خانات جغتای و دودمان یوآن به وجود آمدند و کم کم از هم پاشید؛ تا در سال ۱۳۶۸ میلادی به طور کلی پایان یافت.
| دودمان ایلخانان (۱۲۵۶ تا ۱۳۵۶ بعد از میلاد) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/p941212_Flag_of_the_Ilkhanate.svg.png" width="1280" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
فارسی (رسمی)، مغولی، عربی، ترکی |
شمن‌باوری، نسطوری، بودایی، اسلام |
مراغه، تبریز، سلطانیه |
ایلخانان نام یکی از چهار تا دودمان امپراتوری مغول ها است که به مدت صد سال بر ایران فرمانروایی کرد.
چنگیزخان در سال۱۲۲۷ میلادی به مغولستان، وطنش برگشت و سال ۱۲۵۱ میلادی همانجا درگذشت؛ در سال ۱۲۵۱ میلادی منگوقاآن نوه چنگیز خان برادرانش هولاکو و قوبلای را عزام کرد و به ترتیب بر ایران و چین چیره شدند.
هولاکو با فتح ایران، دودمان ایلخانان را در تأسیس کرد پادشاهی هلاکوخان موجب اتفاقات بسیاری مهمی چون پایان کار اسماعیلی‌های الموت و انقراض خلافت عباسی شد. در دهه ۱۳۳۰ میلادی، دودمان ایلخانان توسط بیماری طاعون سیاه نابود شد.
| دودمان چوپانیان (۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ بعد از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/78a825_24InShot-۲۰۲۴۰۸۲۵-۱۶۱۶۵۴۱۸۴.png" width="1920" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
| فارسی، مغولی | اسلام | تبریز |
چوپانیان سلسله‌ای مغول تبار و کم دوام بودند که در سال ۱۳۳۵ میلادی بعد از سرنگونی سلسله ایلخانان تشکیل شدند و بر قسمتی از ایران حکومت کردند، نام چوپانیان برگرفته از یکی از امیرهای ایلخانان از قوم سولدوز به نام امیر چوپان گرفته شده است.
در آن دوره، که ایلخانان از بین رفتند هرج و مرج و آشوب زیاد شد و سلسله چوپانیان، که یک دولت مستقل بود در شمال غربی ایران حکومت کردند و همانطور که گفتیم، سلسله ای کم دوام بود و بالاخره در سال ۱۳۵۷ میلادی، بعد از ۲۲ سال فروپاشید.
| دودمان ایلکانیان (۱۳۴۰ تا ۱۴۳۲ بعد از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/78a825_24InShot-۲۰۲۴۰۸۲۵-۱۶۱۶۵۴۱۸۴.png" width="1920" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
فارسی (رسمی)، مغولی، عربی، ترکی
|
اسلام |
بغداد، تبریز ، بصره |
|
ایلکانیان یا جلایریان دودمانی ایرانی مآب با نژاد مغول بودند که در سال ۱۳۴۰ بر جنوب غربی ایران و بخش شرقی عراق امروزی فرمانروایی میکردند.
ایلکانیان از نژاد مغول ولی ترک زبان بودند و در آن دوره زبان ترکی، را در عراق ترویج دادند و بعد زبان عربی زبان دوم آنها شد.
آخرین سلطان جلایری، سلطان حسین دوم بود که پس از سقوط شهر حله در عراق به دست قراقویونلوها کشته شد بالاخره سلسله ایلکانیان در سال ۱۴۳۲میلادی پس ۹۱ سال فرو پاشیدند.
| دودمان قره قویونلو (۱۳۷۸ تا ۱۴۶۹ بعد از میلاد) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/y418740_Flag_of_Kara_Koyunlu_dynasty.png" width="1280" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
فارسی (رسمی)، ترکی، عربی |
اسلام | تبریز |
قراقویونلو یک سلسله از تُرکان اغوز یا ترکمان که با از بین بردن ایلکانیان، در سال ۱۳۷۸ میلادی بر شمال غربی ایران امروزی، قفقاز و شرق آناتولی حکومت میکرد.
آنها در هنگام هجوم مغول ها، خانه های خود را رها کردند به ایران مهاجرت کردند.
در سال ۱۴۶۸ میلادی، با به قدرت رسیدن آق‌قویونلوها در اوج دوران خود اوزون حسن قره‌قویونلوها را شکست دادند و سلطان جهانشاه، در جنگ کشته و پسرش حسنعلی بیگ که مشکل عقلی داشت جانشینش شد ولی او هم، توسط حسن اوزون کشته شد در آخر پادشاهی قره‌قویونلوها، در سال ۱۴۶۹ میلادی کاملاً نابود شد.
| دودمان آق قویونلو (۱۳۷۸ تا ۱۵۱۴ بعد از میلا) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/c81721_Flag_of_Ak_Koyunlu.svg.png" width="1280" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
فارسی (رسمی)، ترکی آذری |
اسلام |
بایبورد، پالو، دیاربکر، تبریز |
آق‌قویونلو سلسله ای ترکمان و ایرانی مآب بودند آنها با، غلبه بر قره قویونلو ها قدرت خود را نمایان کردند و امپراتوری خود را ، تشکیل دادند.
اوزون حسن (پدربزرگ شاه اسماعیل «یکم» صفوی از طرف مادری بود) کسی بود که آنها را به اوج قدرت رساند و توانستند بر بخش هایی ایران امروزی، قفقاز، عراق و شرق آناتولی حکومت کنند.
سلطان مراد، آخرین فرمانروای آق‌قویونلو ها بود که پس از مرگش این سلسله در سال ۱۵۱۴ میلادی به طور کامل از بین رفت.
| امپراتوری تیموریان (۱۳۷۰ تا ۱۵۰۷ بعد از میلاد) |
|---|
https://imgurl.ir/uploads/p19380_TimuridRipe.png" width="1000" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
|
فارسی (رسمی)، جغتایی، عربی |
اسلام (رسمی)، مزدیسنا، و… |
سمرقند، هرات |
تیموریان سلسله ای، مغولی و ترکی با فرهنگ ایرانی و ترکی که توسط تیمورلنگ، که خود را از نوادگان چنگیزخان مغول می دانست، پایه گذاری کرد.
این سلسله، در سال ۱۵۰۷ میلادی به وجود آمد، امیر تیمور گورکانی یا تیمور لنگ توانست، قلمرو بسیار بزرگی را شامل آسیای میانه، خراسان بزرگ، ایران، بخش هایی از هند و… بود را به دست آورد، سیاست تیمور در اداره شهرهای تصرف شده، سپردن حکومت هر ولایت، به یکی از اعضای خاندانش یا دودمان های محلی مورد اعتمادش بود.
تیمور لنگ در سال ۱۴۰۵ میلادی و ۳۶ سال حکومت مرد و هرج و مرج زیادی پیش آمد. ترکان عثمانی، ایلکانیان و دیگر امپراتوری ها که سرزمین‌های، خود را از دست داده بودند برای پس گرفتن آنها بلند شدند ولی شاهرخ، پسر تیمور توانست قلمرو خود را حفظ کند و بعد مرگ او سلسله هایی، مثل صفویان و شیبانیان توانستد تصرفات و قلمروی تیموریان را به دست آورد و موجب کوچک شدن قلمرو آنها شوند اما آنها از بین نرفتند و به سمت هند رفتند و امپراتوری گورکانیان هند را تشکیل دادند.
| دودمان هوتکیان (۱۷۰۹ تا ۱۷۳۸ بعد از میلاد) |
|---|
https://uploadkon.ir/uploads/4c2714_24InShot-۲۰۲۴۰۶۱۴-۲۲۵۳۱۴۰۴۰.jpg" width="1920" />
| زبان | دین | پایتخت | قلمرو |
|---|---|---|---|
| پشتو ، فارسی، | اسلام | قندهار ، اصفهان |
هوتکیان سلسله ای بود که توسط میرویس خان هوتک، که از افغان های غلنجی بود در سال ۱۷۰۹ میلادی، ایجاد شد و و با شورش علیه صفویان و پیروز شدن بر این حکومت، روی کار آمدند.
میرویس خان پس از اینکه مرد، عبدالعزیز هوتک برادرش جانشینش شد بعد از یک مدت کوتاه، به دست برادر خود محمود کشته شد و محمود جانشین او شد، دوران اوج هوتکیان زمان همین محمود هوتکی بود که به پایتخت آن زمان ایران یعنی اصفهان حمله ور شد و آخرین شاه صفوی یعنی شاه سلطان حسین، را برکنار کرد و خودش را شاه ایران کرد بعد هم پسر عموی محمود یعنی اشرف افغان، او را کنار زد و جانشینش شد ولی چیزی نگذشت که مردی از دیار خراسان نادرقلی خان افشار، بنیان گذار سلسله افشاریان با جنگ دامغان افغان ها را شکست داد و همین باعث میشود که اشرف افغان، به افغانستان فرار کند و سپس در سال ۱۷۳۸ میلادی نادر شاه، با استفاده از قوای بختیاری، افغان ها یا هوتکیان را به رهبری حسین هوتکی، آخرین شاه هوتکیان در قندهار محاصره و در آخر حکومت را سرنگون کرد.
● برای" target="_blank" rel="noopener noreferrer">https://www.tarafdari.com/static/page/taxonomy/424459">برای دیدن همه پست های من اینجا کلیک کنید.
