ژوپیتر; غول گازی و خورشیدی ناکام در منظومه شمسی

مشتری (Jupiter) یا هرمز پنجمین سیاره از خورشید و بزرگ‌ترین سیاره در سامانه خورشیدی است. این سیاره غول گازی با جرم یک هزارم خورشید است، ولی جرمی دو و نیم برابر تمامی دیگر سیاره‌های منظومه شمسی دارد. از نظر دوری از خورشید، هرمز پنجمین سیاره پس از عطارد، زهره، زمین و مریخ است. از مشتری به عنوان خورشید ناکام نیز یاد میکنند زیرا اگر هنگام بوجود آمدن هیدروژن کافی درون دیسک پیش سیاره ای موجود بود (بیشتر هیدروژن صرف تشکیل خورشید شد) اکنون دو خورشید در آسمان داشتیم. در یک نگاه کوتاه، هرمز چهارمین جسم درخشان در آسمان پس از خورشید، ماه و ناهید است. اگرچه گهگاه مریخ (بهرام) درخشان‌تر به‌نظر می‌آید. به کمک دوربین دوچشمی برخی ماه‌های هرمز نیز قابل دیدن می‌باشند. جرم هرمز ۲٫۵ بار از مجموع جرم دیگر سیاره‌های سامانه خورشیدی بیشتر است. جرم هرمز ۳۱۸ بار بیشتر از جرم زمین است. قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است. هرمز می‌تواند ۱۳۰۰ زمین را درخود جای دهد. میانگین دوری آن از خورشید در حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر است یعنی بیشتر از ۵ برابر دوری زمین از خورشید. ستاره‌شناسان با تلسکوپ‌های برپاشده در زمین و ماهواره هائی که در مدار زمین می‌گردند به بررسی هرمز می‌پردازند. ایالات متحده تا کنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین را به هرمز فرستاده‌است که یکی از معروف ترین آنها جونو میباشد. لکه سرخ بزرگ بارزترین نمود سطح هرمز لکه سرخ بزرگ آن است که توده گاز چرخان، همانند گردباد است. ین لکه یه طوفان سهمگین باستانی میباشد.قطر این لکه سه برابر قطر زمین است. رنگ لکه بیشتر از قرمز آجری به قهوه‌ای کمرنگ تغییر می‌کند و گاهی این لکه تماماً ناپدید می‌گردد. رنگ آن شاید برآمده از اندازه کم فسفر و گوگرد در کریستال‌های آمونیاک باشد. تندی چرخش لکه در لبه آن در حدود ۳۶۰ کیلومتر در ساعت است. این لکه در فاصله یکسانی از استوا به آرامی از شرق به غرب حرکت می‌کند. ناحیه‌ها و کمربندها و لکه بزرگ، بسیار پایدار و همانند سیستم چرخش زمین است. از زمانی که رابرت هوک در سال ۱۶۶۴ این لکه را پیدا کرد، این ویژگی‌ها تغییرات چندانی از خود نشان نداده‌اند. ماه‌ها مشتری حداقل دارای ۶۹ ماه‌است. که ۱۶ ماه آن قطری بیش از ۱۰ کیلومتر دارند. چهار ماه از بزرگترین ماه‌های هرمز به ترتیب دوری از این سیاره عبارتند از: آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو. این چهار ماهک را ماه‌های گالیله‌ای می‌نامند. زیرا ستاره‌شناس ایتالیایی گالیلئو گالیله آنها را در سال ۱۶۱۰ به وسیله نخستین تلسکوپ پیدا کرد. در۶ دسامبر ۱۹۹۵، فضاپیمای گالیله متعلق به ناسا به هرمز رسید و نخستین گردش خود از ۳۵ گردش دور سیاره را آغاز کرد. در بیشتر از هفت سال، این فضاپیما ۱۴۰۰۰ تصویر از هرمز و ماه‌ها و حلقه‌های آن گرفت. در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۳ فضاپیمای گالیله در یک فرود قابل کنترل قرار داده شد تا مأموریت خود را با سقوط در جو هرمز پایان دهد. علاوه بر ابزارهای عکسبرداری، فضاپیما یک آشکارساز غبار بسیار حساس حمل می‌کرد که هزاران برخورد از ذرات غبار مسیر خود به سوی حلقه هرمز در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ را ثبت کرد. یکی از کشف‌های جدید فضاپیمای گالیله کشف ماه تبه بود. آیو دارای آتشفشان‌های فعال بسیاری است. هر فوران گازی آن دارای گوگرد نیز هست. رنگ زرد نارنجی سطح آیو شاید از اندازه بسیار زیاد گوگرد جامد که در سطح سیاره انباشته شده حکایت دارد. اروپا کوچکترین ماه گالیله‌ای است که قطر آن برابر با ۳ هزار و ۱۳۰ کیلومتر است. اروپا دارای سطحی از یخ صاف و ترک خورده است. بزرگترین ماه گالیله‌ای، گانیمد با قطری برابر با ۵۲۶۸ کیلومتر است. گانیمد بزرگتر از سیاره تیر است. کالیستو با قطری برابر با ۴۸۰۶ کیلومتر اندکی کوچکتر از تیر است. گمان می‌رود کالیستو و گانیمد از یخ و اندکی مواد سنگی ساخته شده باشند.هر دو ماهک دارای دهانه‌های بسیاری هستند. دیگر ماهک‌های هرمز از ماهک‌های گالیله‌ای بسیار کوچکترند. در ژوئیه ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ با اتمسفر هرمز برخورد کرد ستاره‌شناسان شاهد رویدادی بسیار تماشائی بودند. این برخورد باعث انفجارهای سهمناکی شد که پاره‌ای از آن‌ها قطری بزرگتر از قطر زمین داشتند. نیروی گرانش در سطح سیاره ۲٫۴ برابر بیش تر از سطح زمین است. یعنی چیزی که روی زمین ۱۰۰ نیوتون وزن دارد، در روی هرمز وزنی برابر با ۲۴۰ نیوتون خواهد داشت. ماموریت‌ها به هرمز تاکنون چندین فضاپیمای سازمان‌های فضایی آمریکا و اروپا به هرمز سفر کرده یا از کنار آن گذشته‌اند: پایونیر ۱۰ (۱۹۷۳) پایونیر ۱۱ (۱۹۷۴) وویجر ۱ (۱۹۷۹) وویجر ۲ (۱۹۷۹) اولیس (۱۹۹۲ و ۲۰۰۴) گالیله (۱۹۹۵) کاسینی-هویگنس (۲۰۰۰) نیوهورایزنز (۲۰۰۷) جونو (۲۰۱۶)